prof. dr hab. Stanisław Achremczyk

(Towarzystwo Naukowe im. Wojciecha Kętrzyńskiego)

Konopaccy w służbie Wazów

Konopaccy pojawili się na Pomorzu Gdańskim w XIV w., a do największego znaczenia politycznego doszli w XVI i pierwszej połowie XVII w. Zaliczano ich do najzamożniejszych rodów Prus Królewskich. Ich posiadłości ziemskie znajdowały się  nie tylko w Prusach Królewskich czy Książęcych, ale w Wielkopolsce, na Rusi i w Wielkim Księstwie Litewskim. Znaczenie osiągnęli przez umiejętną politykę rodową. Dzięki niej spokrewnili się nie tylko z wpływowymi rodami Prus Królewskich, ale także Korony oraz Litwy. Doszli to godności senatorskich. Trzech z nich zostało biskupami kilku kasztelanami i wojewodami. Karierę urzędniczą zaczynali od królewskiego dworu i zagranicznych studiów uniwersyteckich. Jan Konopacki powiązany z biskupem warmińskim Łukaszem Watzenrode otrzymał w 1508 r. nominację na biskupa chełmińskiego. Brat biskupa Jerzy został wojewodą chełmińskim. Jednak sławy i posiadłości ziemskich przysporzyli synowie kasztelana chełmińskiego Jerzego Konopackiego i Anny z Kostków. Najstarszy syn Jerzy został kasztelanem chełmińskim. Na elekcji po śmierci Stefana Batorego oddał głos na Habsburga, podczas gdy jego brat Maciej opowiedział się za królewiczem szwedzkim Zygmuntem. Nie było to przeszkodą, by od króla Zygmunta Wazy Jerzy otrzymał nominację na kasztelanię chełmińską. Maciej, który od wyboru Zygmunta na króla był jego stronnikiem, doczekał się wyższych godności. Po studiach został królewskim sekretarzem, gdy kanclerzem wielkim koronnym był Jan Zamoyski. Zygmunta III witał w Gdańsku, gdy ten przybywał, by objąć tron polski. Zaangażowanie w życie polityczne przyniosło mu nominację na wojewodę chełmińskiego. Służył królowi będąc komisarzem w rozgraniczaniu dóbr ziemskich w Prusach Królewskich, a także w misji do Królewca, by umocnić polskie wpływy w księstwie. Po śmierci żony, Elżbiety z Dulskich, przyjął święcenia kapłańskie, by w 1611 r. zostać biskupem chełmińskim. Z Dulską miał dziewięcioro dzieci. Z jego synów do godności senatorskich doszli – Jan Karol zostając biskupem warmińskim i Jakub Oktawian kasztelan elbląski. W Rzeczypospolitej ówczesnej uznanie zyskał Jan Karol jako człowiek ogromnej wiedzy, talentu oratorskiego i dyplomatycznych umiejętności. Odbył studia na kilku zagranicznych uniwersytetach a przede wszystkich zwiedził Europę. Będąc dworzaninem Zygmunta III stał się wychowawcą jego synów: Aleksandra, Władysława i Jana Kazimierza. Z Aleksandrem podróżował po Europie, także Władysławowi towarzyszył w podobnym wojażu. W orszaku Jana Kazimierza uczestniczył jako królewski poseł do króla Hiszpanii. Gdy nie przestrzegając przestróg Konopackiego, królewicz Jan Kazimierz wysiadł na ląd francuski w Marsylii został aresztowany i osadzony w wiezieniu. Był to odwet francuskiego dworu na królu Władysławie IV za sprzyjanie Habsburgom. Towarzyszył mu w więzieniu, ale wdzięczności od Jana Kazimierza nie otrzymał. W służbie Wazom tracił rodowe pieniądze. Od Władysława IV doczekał się nominacji wpierw na opactwo wąchockie, później tynieckie, by w 1643 r. awansować na biskupstwo warmińskie. Śmierć stanęła mu na przeszkodzie, aby objąć to ostatnie. Zmarł w Tyńcu 23 XII 1643 r. Z kolei jego młodszy brat Jakub Oktawian, też królewski dworzanin, doczekał się nominacji na kasztelanię elbląską i urząd podskarbiego ziem pruskich. Przyszło mu służyć Janowi Kazimierzowi w czasie wojny polsko-szwedzkiej (1655-1660). Bywał na sejmikach generalnych i sejmach. Niesłusznie doznawał ostrej krytyki szlachty za prowadzenie prowincjonalnego skarbu. Nie wytrzymał krytyki i z urzędu zrezygnował. Po sprawdzeniu rachunków skarbowych nie postawiono mu żadnych zarzutów a nawet spłacono część zaległej pensji podskarbiego. Jego córki wyszły za mąż za koronnych i litewskich magnatów, a syn Stanisław Aleksander objął kasztelanię chełmińską i był ostatnim z Konopackich, który zasiadał w senacie państwa.

Organizatorzy
Dofinansowanie