Konopaccy pojawili się na Pomorzu Gdańskim w XIV w., a do największego znaczenia politycznego doszli w XVI i pierwszej połowie XVII w. Zaliczano ich do najzamożniejszych rodów Prus Królewskich. Ich posiadłości ziemskie znajdowały się nie tylko w Prusach Królewskich czy Książęcych, ale w Wielkopolsce, na Rusi i w Wielkim Księstwie Litewskim. Znaczenie osiągnęli przez umiejętną politykę rodową. (więcej…)
Funkcja kreacyjna była jedną z istotnych funkcji sejmików Rzeczypospolitej w okresie wczesnonowożytnym. W niniejszym referacie przeanalizowane zostaną teoretyczne i praktyczne problemy realizacji owej funkcji przez sejmiki województwa wileńskiego (sejmik wileński, oszmiański, lidzki, wiłkomierski i brasławski) w pierwszych dwóch dekadach XVII w. (więcej…)
Każdy staropolski okręg sejmikowy był w swoich dziejach reprezentowany przez mniej lub bardziej zdolnych polityków. Niekiedy przez całe dziesięciolecia poszczególne sejmiki były „obsadzone” przez te same rodziny, których kolejni przedstawiciele byli obdarzani zaufaniem przez brać szlachecką. Dość dobrze rozpoznana jest zbiorowość wielokrotnych posłów na sejm z wybranych sejmików. Znamy ich nazwiska. (więcej…)
Pierwsze lata panowania Jana Kazimierza w Rzeczypospolitej były czasem burzliwych przemian w funkcjonowaniu armii koronnej oraz jej roli w życiu politycznym państwa. Wybuch powstania Chmielnickiego na Ukrainie w 1648 r. i ciężkie walki prowadzone w kolejnych latach z połączonymi siłami kozacko-tatarskimi spowodowały, że zagadnienia związane z funkcjonowaniem (więcej…)
Mołdawia zajmowała ważne miejsce w politycznej działalności Stanisława Żółkiewskiego, jeszcze od czasów kiedy zajmował stanowisko hetmana polnego. Stworzenie zony buforowej między Imperium Osmańskim a Rzecząpospolitą było bardzo ważnym dla systemu bezpieczeństwa państwa polsko-litewskiego. Po 1611 r. nasiliły się walki między różnymi obozami w Rzeczypospolitej. I tym razem kwestia Mołdawii była wykorzystywana w różnych sporach politycznych w kraju. W tym samym czasie król Zygmunt III Waza skorzystał z możliwości manewru politycznego i na najważniejsze stanowiska w państwie wyznaczył osoby, którymi można było łatwo manewrować. (więcej…)
Heraldyka państwowa odgrywała istotną rolę publiczno-prawną. Herb z wyobrażeniem orła, z cyfrą królewską lub herbem własnym króla i Pogonią, często w otoczeniu herbów ziemskich, w różnych konfiguracjach czy programach heraldycznych był synonimem reprezentacji osoby samego króla, władzy państwowej, terytorium, instytucji ustrojowych, ale też i aspiracji politycznych (używanie herbów szwedzkich). Bez herbów nie mogły się obyć sfery życia publicznego, w tym ceremoniału parlamentarnego, w którym ważną rolę odgrywała sfragistyka urzędowa, numizmatyka, insygnia i symbole władzy królewskiej i urzędniczej, ubiór, weksylologia, falerystyka, architektura, sztuka, druki urzędowe. Ponadto herb – ikon, jako składnik emblematyki, wykorzystywany w propagandzie słowno-wizualnej państwa i władcy, tak w reprezentacji, jak i w zastępstwie, komunikował szeroki wachlarz przesłań symbolicznych, zaczerpniętych z antyku i symboliki chrześcijańskiej. (więcej…)
Hasło absolutum dominium stało się jednym z podstawowych oręży w celu osiągnięcia partykularnych korzyści politycznych u wszystkich frakcji parlamentarnych w kolejnych pokoleniach XVII w. Zakorzenienie obawy przed władzą absolutną monarchy było w narodzie szlacheckim tak powszechne i na tyle silne, że często zapominano o rzeczywistym znaczeniu absolutyzmu, jako doktryny politycznej powszechnie rozwijającej się w ówczesnej Europie. Umiejętnie używane przez demagogów pojęcie absolutum dominium podsycało u mas szlacheckich paniczny strach, torpedując wszelkie próby usystematyzowania procedur parlamentarnych i jakichkolwiek reform ustrojowych. (więcej…)
Stanisław Stadnicki (ok. 1551-1610), starosta zygwulski, osławiony „Diabeł łańcucki”, niewątpliwie należał do elity politycznej ówczesnego państwa polsko-litewskiego. Potwierdza to jego wielokrotny udział w obradach sejmiku wiszeńskiego i reprezentowanie województwa ruskiego na forum sejmu walnego. W referacie przedstawiono jego działalność parlamentarną w latach 90. XVI wieku. Był to niezwykle ciekawy okres jego aktywności publicznej. Z jednej strony działał jako parlamentarzysta na rzecz innowierców, z drugiej zaś podejmował liczne, często sprzeczne, działania na rzecz budowania własnej pozycji na gruncie lokalnym i ogólnopaństwowym. To głównie dzięki sile głosu Stanisława Stadnickiego cała rodzina posiadała mocną pozycję na sejmiku w Sądowej Wiszni w ostatniej dekadzie XVI wieku. (więcej…)
11 marca 1646 r. zmarł hetman wielki koronny Stanisław Koniecpolski. Wraz z jego śmiercią strażnik koronny Samuel Łaszcz stracił możnego protektora, który poprzez listy żelazne i egzempty chronił go przed odpowiedzialnością za liczne naruszenia prawa (ponoć miało na nim ciążyć 236 banicji i 37 infamii). Kilka tygodni po zgonie wodza Władysław IV wydał uniwersał, w którym zalecił starostom postępowanie wobec watażki zgodnie z literą prawa, zabraniając przy tym udzielania mu jakiegokolwiek wsparcia. Zaangażowanie króla w tę kwestię prawdopodobnie było konsekwencją działania szlachty kijowskiej, która dążyła do wyegzekwowania wyroków ciążących na Łaszczu. (więcej…)
Referat ukazuje, w jaki sposób polsko-litewski parlament epoki Wazów był prezentowany w angielskiej prasie informacyjnej w połowie XVII wieku, a także przedstawia kwestię, czy i w jakim stopniu sejm był obecny w prasowej narracji, dotyczącej sytuacji wewnętrznej w Anglii tego okresu. (więcej…)
Zarówno protestanci (zwłaszcza Krzysztof II Radziwiłł i jego klientela), jak i prawosławni przygotowywali się do bezkrólewia po śmierci Zygmunta III, aby osiągnąć swe polityczne cele, których nie mogli zrealizować za życia tego monarchy. Ci pierwsi oczekiwali przede wszystkim potwierdzenia konfederacji warszawskiej i oczekiwali praktycznych gwarancji swoich swobód religijnych. Drudzy walczyli co najmniej o uzyskanie równorzędnej pozycji w stosunku do Cerkwi unickiej, którą utracili w związku z zawarciem unii brzeskiej w 1595/96 roku. Radziwiłł już wcześniej utrzymywał kontakty z czołowymi przedstawicielami szlachty prawosławnej z terenów Rusi Koronnej, a także z hierarchią prawosławną w Rzeczypospolitej, również jej częścią nieuznawaną przez Zygmunta III, w celu wspólnej walki o swobody religijne dla niekatolików. (więcej…)
W referacie podjęto próbę odpowiedzi na pytanie, kto był godnym zaufania, by powierzyć mu opiekę nad egzekwowaniem ostatniej woli magnata. Czy byli to bliscy krewni, czy też wpływowe osoby pochodzące z elit koronnych i piastujący równie wysokie urzędy jak testator, a może gwarantem wypełnienia ostatniej woli magnata powinien być sam król – odpowiedź na te pytania pozwala określić krąg najbliższych i najbardziej zaufanych osób elit urzędniczych Korony Polskiej w XVII wieku. (więcej…)
W referacie przedstawiono stosunek prymasa Michała Radziejowskiego do polityki prowadzonej przez króla Jana III Sobieskiego w latach 1687-1696 (z uwzględnieniem działalności prymasa na forum parlamentarnym). Radziejowski w znacznej mierze zawdzięczał swoją karierę królowi Janowi III. Jednak po osiągnięciu w 1687 r. arcybiskupstwa gnieźnieńskiego, najwyższego urzędu senatorskiego w Rzeczypospolitej, zaczął prowadzić działalność często sprzeczną z interesami monarchy.
Działające w ramach jednej prowincji małopolskiej sejmiki (lubelski, sandomierski, krakowski, księstw oświęcimskiego i zatorskiego) wniosły znaczący wkład w dorobek polskiego parlamentaryzmu. Wybrani na tych forach przedstawiciele szlachty niejednokrotnie podejmowali kluczowe decyzje w kwestiach dotyczących tak polityki wewnętrznej, jak i relacji Rzeczypospolitej z jej sąsiadami. Ich znaczenie w przestrzeni prawno-politycznej systematycznie rosło od 1572 r., chociaż w tym względzie zauważalna była przewaga znacznie starszych sejmików wielkopolskich. Przedstawiciele Małopolan byli też aktywni na wielu innych sejmikach, skutecznie rozwijając wzajemne relacje polityczne i towarzyskie. Utrzymywali wreszcie bliskie kontakty już nie tylko z dworem królewskim, ale również z wieloma ważnymi politykami świeckimi i duchownymi – elitą władzy w Rzeczypospolitej.
(więcej…)
Referat poświęcony został ogólnym refleksjom związanym z parlamentarną aktywnością drugiego ordynata Tomasza Zamoyskiego podczas sejmów mających miejsce w latach 1613-1637, takim jak: frekwencja magnata w izbie poselskiej i w senacie, czas przyjazdu na sejm i udział w wotowaniu, zaangażowanie w inne prace sejmowe i przedsejmowe. Ponadto poruszone w nim zostały wybrane problemy związane z okołoparlamentrną aktywnością magnata (m.in. przygotowania do sejmu, uroczyste wjazdy, życie towarzyskie, problemy z zakwaterowaniem, zapewnienie aprowizacji, finanse sejmowe).
W referacie przedstawiono zjawisko roli wyborów w XVII-wiecznej Rzeczypospolitej. W tym celu przeanalizowano sejmiki przedsejmowe, relacyjne, elekcyjne, deputackie, na których wyłaniano przedstawicieli lub elektorów na poszczególne urzędy lub funkcje. Całość przeniesiono na współczesne rozważania, dotyczące demokracji pośredniej i jej oceny poprzez pryzmat częstotliwości podejmowanych decyzji przez osoby posiadające czynne prawo wyborcze. Na zjawisko demokratyzacji ustroju miały i mają wpływ nie tylko cenzusy majątkowe, płci, rasy, wieku, ale bardzo ważną rolę odgrywał zakres podejmowanych wyborów i ich częstotliwość. (więcej…)
Referat stanowi próbę ukazania powiązań grona poufnych współpracowników królowej Ludwiki Marii z samą władczynią, jak i z dyplomacją francuską. Otwarte pozostaje pytanie, na ile ci współpracownicy reprezentowali interesy żony Władysława IV i Jana Kazimierza, a w jakim stopniu skupieni byli jedynie na interesach Francji czy uzyskaniu aprobaty ze strony Wersalu. Ciekawy elementem analizy poczynań współpracowników Ludwiki Marii stanowi także ich “korespondencja wewnętrza”, czyli listy i informacje wymieniane pomiędzy poszczególnymi członkami grupy. Podstawę rozważań stanowią materiały z wypisów z archiwów francuskich zebrane w tekach Stanisława Lukasa. (więcej…)
Adam Kersten był jednym z najwybitniejszych znawców i badaczy historii Polski oraz historii powszechnej epoki Wazów w europejskiej historiografii. Jego monografie dedykowane Stefanowi Czarnieckiemu i Hieronimowi Radziejowskiemu wyznaczały nowy standard dla uprawiania biografistyki historycznej i do dziś są uznawane za klasykę gatunku. W referacie Autor stara się odpowiedzieć na dwa pytania: na czym polegała innowacyjność Kerstena i jaką lekcję z epoki Wazów i dziejów polskiego parlamentaryzmu w XVII wieku potrafił on wyciągnąć dla swojej współczesności. W ten sposób dotykamy problemu społecznej odpowiedzialności historyka za lekcje z historii narodowej wyciągane.
Sejm stanowił centralny punkt odniesienia w staropolskiej refleksji na temat sposobu rządzenia. Nacisk na harmonijną współpracę trzech stanów sejmujących charakterystyczny jest dla myśli republikańskiej, jednak także przedstawiciele nurtów monarchistycznych nie odrzucali całkowicie sejmu, choć proponowali inną wizję relacji króla, senatu i izby poselskiej.
W czasie panowania Zygmunta III miały miejsce wydarzenia istotne tak dla praktyki parlamentarnej, jak i dla postrzegania króla i jego roli. Zaliczyć do nich można sejm inkwizycyjny 1592 r., rokosz sandomierski i wojny z Moskwą. W wydarzeniach tych odegrał rolę Feliks Kryski, występując w obronie króla i jego polityki. Jego osoba jest dobrym punktem wyjścia do rozważań na temat praktyki parlamentarnej i stosunku do władzy królewskiej.
(więcej…)
Jan Cedrowski (1617–po 1682) podczaszy nowogródzki, pamiętnikarz należał do grona najbardziej zaufanych sług Bogusława Radziwiłła. Oprócz funkcji administracyjno-gospodarczych w systemie zarządzania tego magnata – był niejednokrotnie starostą i rewizorem książęcych majątków, m.in. Smolewicz i Kopysi, wykonywał inne odpowiedzialne zadania (np. dostarczał pieniądze księciu podczas studiów zagranicznych) – reprezentował on także interesy księcia na sejmikach, sejmach, a także w Trybunale Głównym Wielkiego Księstwa Litewskiego. Mimo jawnych ścisłych więzi z księciem koniuszym litewskim, Jan Cedrowski był bardzo szanowany przez szlachtę mińską, która wielokrotnie powierzała mu obowiązek reprezentowania województwa mińskiego.
(więcej…)
Celem wystąpienia jest ukazanie postaw i propozycji elit polsko-litewskich wobec Tatarów, jakie pojawiły się na sejmie konwokacyjnym oraz sejmie elekcyjnym w 1648 r. Już na samym początku bezkrólewia najwięksi dygnitarze Rzeczypospolitej stanęli przed zadaniem rozbicia sojuszu kozacko-tatarskiego. Część przedstawicieli opowiadała się za przyjęciem twardego kursu wobec Chanatu Krymskiego. Na czele tej grupy stał moderator ówczesnej polityki, kanclerz wielki koronny Jerzy Ossoliński. Spośród senatorów popierali go m.in. prymas i interreks Maciej Łubieński oraz wojewoda bracławski Adam Kisiel. Uważali oni, iż należy doprowadzić do ugody z Kozakami, a następnie skierować ich przeciwko Tatarom. (więcej…)
Przed ważniejszymi wydarzeniami na scenie publicznej, jakie miały nastąpić w Rzeczypospolitej (ale także w innych krajach, w których Rzym utrzymywał stałą reprezentację), papieska dyplomacja kierowała do konkretnych osób indywidualne listy sygnowane przez papieża. Ich celem było albo nakłonienie adresata do przyjęcia określonej postawy czy też opowiedzenia się za jakimś politycznym rozwiązaniem, albo zawierały one ogólną zachętę do stałego wykazywania troski o interesy Kościoła oraz Stolicy Apostolskiej. (więcej…)
Bezkrólewie po śmierci Zygmunta III Wazy zapisało się w historii Rzeczypospolitej jako jedno ze spokojniejszych, czego przyczyną był przede wszystkim bezkonfliktowy i dość sprawny wybór następcy tronu – Władysława IV. Interregnum zawsze mocno angażowało elity Wielkiego Księstwa Litewskiego, które podejmowały wzmożoną aktywność w celu uzyskania wpływów u przyszłego władcy, jednak niektórzy (np. z powodów zdrowotnych) nie mogli bezpośrednio uczestniczyć w rozgrywkach politycznych czy najważniejszych zjazdach, jak sejmiki i sejmy. Jedną z takich osób był najstarszy syn hetmana wielkiego litewskiego i wojewody wileńskiego Lwa Sapiehy – marszałek wielki litewski Jan Stanisław. (więcej…)
